Handboek stedeling
Het Handboek voor de stedeling is in feite een Franstalig werk met de titel “Manuel du citadin: entretiens familiers sur les règlements communaux”, geschreven door P. Smets en Ch. Grandprez in 1878. De editie die we hier via een doorklikbare inhoudstafel en scans (PDF, grafisch met doorzoekbare tekstlaag) ter beschikking stellen is de tweede editie van 1882, uitgegeven door de Imprimerie F.-B. Schaumans te Sint-Gillis (Saint-Gilles-Bruxelles).
De volledige beschrijving luidt:
Manuel du citadin : entretiens familiers sur les règlements communaux / par P. Smets et Ch. Grandprez. – 2e édition, revue et corrigé. – Saint-Gilles-Bruxelles : F.-B. Schaumans, 1882. – 171 p.
Het “Manuel du citadin” kwam er naar aanleiding van een initiatief van senator baron de Sélys-Longchamps. Op 22 februari 1860 drukt hij de wens uit dat de Belgische grondwet onderwezen zou worden aan de leerlingen van het lager onderwijs en van de zogenaamde adultenscholen. Deze laatste vormden in de negentiende eeuw de belangrijkste onderwijsinstellingen voor een publiek van volwassenen, waaronder men dan moet verstaan: leerlingen van ten minste 14 jaar oud; vermoedelijk waren de meeste leerlingen tussen 15 en 25 jaar oud.
In navolging van Sélys-Longchamps schrijven twee onderwijzers met de steun van de minister van onderwijs een boekje dat de gemeentelijke wetgeving op basis van concrete voorbeelden aan de leerlingen moet uitleggen. Het volstaat immers niet de grondwet te kennen om een eerbiedwaardig burger te zijn. De auteurs zijn er zich van bewust dat de gemeentewet vaak met weinig respect wordt bejegend en als bewijs daarvan halen ze de talloze veroordelingen aan die door de politierechtbank van de stad Brussel worden uitgesproken.
Het boekje is allerminst een saaie opsomming van wetten. Wel integendeel. Het is immers geschreven voor leerlingen en voor (jong)volwassenen uit het arbeidersmilieu. De teksten zijn dus redelijk bevattelijk en voorzien van wat men stichtende voorbeelden zou kunnen noemen. Wie als mens van de eenentwintigste eeuw deze teksten van bijna 130 jaar oud leest, kan zich een beeld vormen van de zeden en gewoonten in Brussel op het einde van de negentiende eeuw.
Zo wordt er in de paragrafen over de ‘Améliorations des villes’ (de verbetering van de steden) gesproken over de aanleg van de Leopoldswijk (“la création du quartier Léopold”), de aanpassingswerken van het Ter Kamerenbos (“la transformation du bois de la Cambre”) en de vijvers van Elsene (“les améliorations effectuées aux étangs d’Ixelles”). Men leest – en beleeft – het in de woorden van die tijd.
Hulde wordt gebracht aan de Brusselse burgemeester Charles De Brouckere (inderdaad, zonder accent op de voorlaatste -e!) omdat hij het stromend water in de stad bracht. Te zijner ere wordt een fontein opgericht die op 12 oktober 1866 werd ingehuldigd “prés de l’ancienne porte de Namur”. Tegenwoordig vindt men deze fontein terug op de Jan Palfijnsquare, nabij het Koning Boudewijnstadium.
In een hoofdstuk over de ‘Securité publique’ (openbare veiligheid) lezen we dat het in de winter verboden is om na negen uur ’s avonds nog meubels, (koop)waren en ladders te verhuizen of te vervoeren. In de zomer geldt dat verbod pas vanaf tien uur ’s avonds.
In een hoofdstuk over de ‘Population’ (bevolking) worden de formaliteiten van de burgerlijke stand toegelicht. Met betrekking tot de aangifte van een geboorte lezen we:
“Les déclarations doivent être faites, endéans les trois jours qui suivent la naissance, par le père ou, à son défaut, par le médecin, la sage-femme out toutes autres personnes habitant la maison où l’enfant est né. Un médecin spécial est chargé des rendre à domicile pour constater la naissance. Le déclarant, assisté de deux témoins, se rendra à l’hôtel-de-ville, muni de la déclaration du médecin-vérificateur. Il produira l’acte de mariage ou le bulletin de domicile de la mère.”
In een hoofdstuk over ‘Économie’ lezen we een stichtend voorbeeld dat tot spaarzaamheid moet aanzetten. Tezelfdertijd echter leren we ook iets over de waarde van het geld in die tijd:
“Trente-six francs cinquante centimes… c’est… une chambre de plus au logement… le bois de l’hiver… le prix d’une chèvre… de quoi payer l’école…”.
Het “Manuel du citadin” bevat geen genealogische informatie in strikte zin. Door het boekje te lezen kan men zich echter een goed beeld vormen van de Brusselse tijdsgeest, einde negentiende eeuw. Prima achtergrondinformatie dus voor wie een familiegeschiedenis wil stofferen, of zich eenvoudigweg in de leefomstandigheden van het verleden wenst te verdiepen.
De eerste editie van het “Manuel du citadin” dateert van 1878. We zijn er dan ook vanuit gegaan dat de auteurs op dit ogenblik meer dan 70 jaar geleden zijn overleden en dat daarom de tekst van het boekje volgens de Belgische wet op het auteursrecht rechtenvrij is. Mocht u desondanks van mening zijn rechten op de tekst te kunnen doen gelden, dan verzoeken wij u vriendelijk ons te contacteren.
TABLES DES MATIÈRES. |
|||||||
Préface | 3 | ||||||
Introduction | 5 | ||||||
CHAPITRE PREMIER. Considerations générales. |
|||||||
1. | Améliorations des villes | 7 | |||||
2. | Suite | 10 | |||||
CHAPITRE II. Voie publique. |
|||||||
3. | Promenades | 13 | |||||
4. | Circulation – Trottoirs | 15 | |||||
5. | Vente de marchandises | 17 | |||||
6. | Stationnement des voitures | 18 | |||||
7. | Voitures et cochers | 19 | |||||
8. | Devoirs des cochers envers le publique | 21 | |||||
9. | Frein, éclairage des voitures, grelots | 23 | |||||
10. | Omnibus, tramways | 24 | |||||
11. | Balayage des rues | 26 | |||||
12. | Neige, gelée, dégel, verglas | 27 | |||||
13. | Emmagasinage des combustibles | 29 | |||||
14. | Ouvertures des caves – Charrettes à bras | 31 | |||||
15. | Déchargements sur les quais | 33 | |||||
16. | Colporteurs, commissionnaires, crieurs de journaux | 35 | |||||
CHAPITRE III. Dégradations. |
|||||||
17. | Dégradations des propriétés privé et publiques | 37 | |||||
CHAPITRE IV. Bâtisses. |
|||||||
18. | Saillies sur la voie publique | 39 | |||||
19. | Suite – Affiches | 40 | |||||
20. | Écoulement des eaux pluviales et ménagères | 43 | |||||
21. | Clôtures et cloisons le long de la voie publique | 44 | |||||
CHAPITRE V. Sécurité publique. |
|||||||
22. | Bâtiments menaçant ruine – Établissements dangereux, | ||||||
insalubres ou incommodes | 46 | ||||||
23. | Déménagements – Visites chez les fripiers | 48 | |||||
24. | Rassemblements en cas d’émeute | 50 | |||||
CHAPITRE VI. Dangers divers. |
|||||||
25. | Divagation des chiens | 52 | |||||
26. | Conduite de bêtes à cornes | 53 | |||||
27. | Incendies – Précautions à prendre | 54 | |||||
28. | Incendies – Pétrole | 56 | |||||
29. | Incendies – Gaz – Fumivores – Boulangeries – Pétrole | ||||||
(débitants) | 58 | ||||||
30. | Incendies – Échelles – Sociétés d’assurance | 60 | |||||
31. | Inondations – Insensés – Échafaudages – Pots de fleurs | ||||||
– Cages | 62 | ||||||
32. | Jeux Défendus | 64 | |||||
CHAPITRE VII. Outrages. |
|||||||
33. | Outrages et injures | 66 | |||||
CHAPITRE VIII. Vagabondage et assistance. |
|||||||
34. | Mendicité et vagabondage | 69 | |||||
35. | Assistance publique | 71 | |||||
CHAPITRE IX. Population. |
|||||||
36. | Recensement | 74 | |||||
37. | Population | 76 | |||||
38. | Formalités d’état civil | 78 | |||||
39. | Service militaire garde civique | 82 | |||||
CHAPITRE X. Divertissements. |
|||||||
40. | Fêtes et divertissements | 84 | |||||
41. | Suite – Feux d’artifice | 86 | |||||
42. | Spectacles | 88 | |||||
43. | Établissements publics – Fermeture et heure de retraite | 90 | |||||
44. | Tapages nocturnes – Charivaris | 92 | |||||
CHAPITRE XI. Campagne et animaux. |
|||||||
45. | Champs – Maraudage | 93 | |||||
46. | Oiseaux insectivores | 95 | |||||
47. | Le nid de fauvette | 98 | |||||
48. | Mauvais traitements à l’égard des animaux | 99 | |||||
CHAPITRE XII. Navigation. |
|||||||
49. | Pêche et navigation | 102 | |||||
50. | Port | 103 | |||||
CHAPITRE XIII. Halles et marchés – Mesures. |
|||||||
51. | Marchés – Dispositions générales | 106 | |||||
52. | Marchés pour la vente en détail – Halles | 109 | |||||
53. | Poids et mesures | 112 | |||||
54. | Poinçonnement des poids et mesures | 113 | |||||
55. | Balances | 115 | |||||
CHAPITRE XIV. Contributions. |
|||||||
56. | Contributions diverses | 118 | |||||
57. | Électorat | 120 | |||||
58. | Eaux de la ville | 122 | |||||
CHAPITRE XV. Économie. |
|||||||
59. | Mont-de-Piéte | 124 | |||||
60. | Caisse de prévoyance | 125 | |||||
61. | Suite – Sociétés de secours mutuels | 127 | |||||
62. | Le petit verre d’eau-de-vie | 130 | |||||
63. | Chômage du lundi | 132 | |||||
CHAPITRE XVI. Charlatans. |
|||||||
64. | Charlatans | 134 | |||||
CHAPITRE XVII. Hygiène. |
|||||||
65. | Ferme des boues | 136 | |||||
66. | Malades: Bruits de la rue – Exhalaisons | 139 | |||||
67. | Denrées ou boissons falsifiées ou corrompues | 142 | |||||
68. | Suite des denrées etc. – Fruits verts | 144 | |||||
69. | Abatage des animaux | 145 | |||||
70. | Epizootie | 148 | |||||
71. | Maladies épidémiques | 150 | |||||
72. | Remèdes secrets – Service sanitaire | 152 | |||||
73. | Cimetières | 154 | |||||
CHAPITRE XVIII. Ouvriers. |
|||||||
74. | Le capital et le travail | 155 | |||||
75. | Suite | 158 | |||||
76. | Grèves | 160 | |||||
77. | Suite – Conseils de prud’hommes | 162 | |||||
FIN DE LA TABLE |
Trackbacks & Pingbacks
Comments are closed.