Genealogie en het wetsontwerp familienamen

Update 2 april 2014:
Nadat de Senaat het wetsontwerp familienamen had geëvoceerd, heeft de Senaatscommissie Justitie het ontwerp op 2 april 2014 ongewijzigd goedgekeurd. Ter herinnering: dit houdt dus in dat in de toekomst ouders zelf een keuze kunnen maken tussen de achternaam van hun kind: die van vader, die van moeder, of een combinatie van beide in een zelf te bepalen volgorde. Indien de ouders geen keuze maken, krijgt het kind automatisch de naam van de vader. Het wetsontwerp moet nu nog door de plenaire Senaat worden goedgekeurd. Dit zal naar alle verwachting gebeuren na de Paasvakantie en voor de ontbinding van de kamers in functie van de verkiezingen van 25 mei. (Bron: website DeRedactie.be, 2 april 2014)

Update 21 maart 2014:
De plenaire Kamer heeft op 19 maart 2014 het wetsontwerp familienamen goedgekeurd. Hierdoor kunnen ouders hun kinderen de naam van de vader, de moeder of een combinatie van beide geven. Maken de ouders geen keuze, of raken ze het niet eens, dan krijgt het kind automatisch de naam van de vader. In het wetsontwerp dat de Kamercommissie Justitie eerder goedkeurde, was de automatisch toegekende naam nog een dubbele naam met de naam van de vader voorop. Dat de automatisch toegekende naam nu toch alleen die van de vader wordt, komt omdat de minister van Justitie een regeringsamendement indiende dat teruggrijpt naar haar oorspronkelijke voorstel. De naamwet kan nu nog worden geëvoceerd in de Senaat. (Bron: website De Tijd, 21 maart 2014; website Het Laatste Nieuws, 18 maart 2014; website Gazet van Antwerpen, 21 maart 2014)

De Belgische minister van Justitie Annemie Turtelboom diende op 25 november 2013 een wetsontwerp in waardoor ouders meer vrijheid zouden krijgen om de familienaam van hun kinderen te kiezen. Na een aantal adviezen en amendementen werd het wetsontwerp op 11 maart 2014 in de Kamercommissie Justitie aangenomen. Het wetsontwerp moet nu naar de plenaire Kamer. Maar ook de Senaat mag nog zijn zeg doen.

Als de nieuwe wet van kracht wordt, zal elk nieuw geboren kind automatisch een dubbele achternaam vader-moeder krijgen, tenzij de ouders zelf een keuze maken tussen de achternaam van vader of moeder, of een combinatie van beide.

Als de nieuwe wet van kracht wordt, zullen ouders zelf een keuze kunnen maken tussen de achternaam van vader of moeder, of een combinatie van beide. Indien de ouders geen keuze maken, krijgt het kind automatisch de naam van de vader.

Wat zijn de keuzemogelijkheden?

Samengevat biedt het wetsontwerp dat op 11 maart 2014 in de Kamercommissie Justitie werd goedgekeurd dus de volgende mogelijkheden voor de keuze van een familienaam van een kind:

• OF: naam van de vader;
• OF: naam van de moeder;
• OF: dubbele naam met naam van de vader voorop;
• OF: dubbele naam met naam van de moeder voorop.

Indien de ouders niet zelf tot een overeenkomst komen over de achternaam van hun kind en ze dus geen keuze maken, zal automatisch de dubbele naam worden toegekend, met de naam van de vader voorop naam van de vader worden toegekend.

Wat met de toekomstige generaties?

Maar wat gebeurt er dan in de volgende generaties? Als twee ouders met een dubbele achternaam samen een kind hebben, kan dit kind maximaal twee namen krijgen. De ouders hebben dus enerzijds de keuze hoe ze hun achternamen combineren, maar ze moeten elk ook een deel van hun achternaam laten vallen.

Kritiek op het wetsontwerp

Op het wetsontwerp kwam kritiek. Niet alleen vanuit politieke hoek, maar ook vanwege juristen, naamkundigen en genealogen.

Aan de UGent stelt juriste en assistente Grondwettelijk Recht Dominique De Meyst dat de nieuwe regeling nog niet helemaal genderneutraal is. Ze stelt voor om de naam te laten afhangen van een objectief gegeven, nl. het geslacht van het kind. Een meisje zou dan een dubbele naam krijgen beginnend met de naam van de moeder, een jongen een dubbele naam beginnend met de naam van de vader. In de volgende generatie geven de ouders alleen hun eerste naam door, ook weer in een volgorde die wordt bepaald door het geslacht van het eigen kind. (Bron: website De Standaard 27.02.2014)

Op de website van ZiZo-magazine (een uitgave van de holebi- en transgenderkoepel çavaria) maakt Timothy Junes zich zorgen over het feit dat het wetsontwerp de holebi-ouders is vergeten. Welke naam komt er in de dubbele familienaam bij holebi-ouders eerst? Die van de biologische moeder? En wat bij mannenkoppels of bij zogenaamde ‘alternerende’ moeders? (Bron: website ZiZo 12 maart 2014)

De bekende naamkundige Frans Debrabandere stelde dat met de nieuwe wet de familienaam weer een toenaam zou worden. Als de familienaam elke generatie kan wisselen, beantwoordt deze niet meer aan zijn functie van identificatiemiddel, zo zegt hij. Bovendien zou volgens Debrabandere de nieuwe wet discriminerend zijn voor mannen. (Bron: website De Standaard 28 februari 2014)

Bij Familiekunde Vlaanderen is algemeen voorzitter Marc Van den Cloot vooral bekommerd om het feit dat de overvloed aan combinatiemogelijkheden in de volgende generaties de afstammingslijn volledig zou doen vervagen en dat de link met de historische familienaam dan uiteindelijk wordt doorgeknipt. (Bron: website DeRedactie.be 26 februari 2014)

Minister van Justitie Annemie Turtelboom blijft haar wetsontwerp verdedigen, onder andere met een aantal bijdragen [1],[2],[3] op haar blog. Zij meent dat genealogen het probleem niet groter moeten maken dan het is, omdat ze ook nu al met onverwachte wendingen worden geconfronteerd, zoals namen die anders worden geschreven en dus evolueren. (Bron: Blog minister Turtelboom 26 februari 2014)

Standpunt van Familiekunde Vlaanderen

Familiekunde Vlaanderen werd door de Kamercommissie gevraagd om begin januari 2014 een advies uit te brengen omtrent het nieuwe wetsontwerp. Familiekunde Vlaanderen heeft in dit advies gepleit voor de vrije keuze van de familienaam van de vader OF de moeder. Op die wijze wordt het gelijkheidsbeginsel gerespecteerd. De meeste familiekundigen zoeken al hun voorouders op, zowel langs vaders- als moederszijde. Het merendeel van hen vindt het dan ook zeer jammer dat ze de moederlijke afstamming niet altijd even ver kunnen terugvinden in de bronnen, omdat de naamgeving tot nog toe in vaderlijke lijn verliep. Familiekunde Vlaanderen pleit voor één familienaam per individu, hetzij deze van de vader, hetzij van de moeder.

Omtrent de invoering van de dubbele familienaam heeft Familiekunde Vlaanderen twijfels, omdat dit breekt met een traditie (zonder daarover een waardeoordeel te vellen), omdat het familiale, praktische en administratieve moeilijkheden met zich kan meebrengen en omdat er onvoldoende maatschappelijk draagvlak voor bestaat. Desalniettemin werd in het advies aan de Kamercommissie duidelijk gesteld dat wanneer er toch gekozen wordt voor de invoering van de dubbele familienaam, deze er wél kan voor zorgen dat zeldzame of met uitsterven bedreigde familienamen kunnen blijven voortbestaan. Dit is iets wat in Nederland reeds langer gebruikelijk is. Wanneer men toch opteert om de dubbele familienaam prioriteit te geven, zou de keuze voor tien combinatiemogelijkheden vanaf de volgende generaties drastisch beperkt (liefst afgeschaft) kunnen worden. Familiekunde Vlaanderen vindt het wel positief dat de ouders vrij kunnen kiezen tussen één enkele of een dubbele familienaam.

Volgens Familiekunde Vlaanderen zal de nieuwe familienaamwetgeving genealogisch onderzoek in de toekomst inderdaad moeilijker, maar niet onmogelijk maken. Nu reeds is een familienaam niet meer het enige identificatiemiddel. Daarvoor dient bijvoorbeeld het rijksregisternummer. Vermoedelijk komt daar ook nog het individueel DNA-profiel bij, zodat men voor genealogisch onderzoek in een niet zo verre toekomst niet meer afhankelijk is van de familienaam van een individu. Toch knipt een volledig vrije familienaamkeuze onherroepelijk de historische band door van een individu met een bepaalde familie. (Bron: persbericht Familiekunde Vlaanderen 5 maart 2014)

Wetsontwerp en wat nu?

Discussies en voorstellen of ontwerpen van wet over de familienamen zijn niet nieuw. In april 2006 hebben we er op deze website al een artikel aan gewijd. Dit naar aanleiding van een voorstel van de toenmalige staatssecretaris voor het Gezin Gisèle Mandaila van de Franstalige partij Mouvement Réformateur (MR). Zij wou dat pasgeborenen een dubbele familienaam zouden krijgen: die van de vader, gevolgd door die van de moeder.

Ondertussen is zoals gezegd het wetsontwerp van mevrouw Turtelboom op 11 maart jl. aangenomen in de Kamercommissie Justitie. Dit gebeurde met een wisselmeerderheid: in de meerderheid onthield CD&V zich, maar in de oppositie stemde Ecolo-Groen voor. De oppositiepartijen N-VA en Vlaams Belang stemden tegen. Onmiddellijk nadat het wetsontwerp was aangenomen in de Kamercommissie Justitie, liet de Franstalige partij Centre démocrate humaniste (cdH) – die het ontwerp nochtans mee goedkeurde – weten dat ze het ontwerp wilden aanpassen. cdH stelt voor om de dubbele naam, met die van de vader vooraan, verplicht te maken en daarmee dus aan te sluiten op het systeem dat in Spanje wordt gehanteerd. Volgens cdH keert de partij op haar stappen terug vanwege de reacties bij de bevolking en omdat het ontwerp dat de Kamercommissie goedkeurde te complex was en niet beantwoordt aan een vraag van de gezinnen. (Bron: website DeRedactie.be 12 maart 2014)

Het wetsontwerp moet nu naar de plenaire Kamer. Normaal zal het daar zeker worden goedgekeurd. De Senaat kan het ontwerp daarna nog evoceren, d.w.z. “naar zich toe trekken”. Dat moet gebeuren binnen de 15 dagen na ontvangst van het ontwerp. Het evocatierecht geeft de Senaat de mogelijkheid zich uit te spreken over wetsontwerpen en wetsvoorstellen die werden aangenomen door de Kamer (van volksvertegenwoordigers). De Senaat heeft 60 dagen de tijd om het ontwerp desgewenst te wijzigen. In de Senaat ligt het stemgedrag soms anders dan in de Kamer. In dit geval is de senator van N-VA bijvoorbeeld helemaal vóór het wetsontwerp, terwijl de N-VA in de Kamercommissie tégen het ontwerp stemde. Ondertussen zijn ook de verkiezingen in aantocht en zullen de Kamers worden ontbonden. Als de Senaat het wetsontwerp evoceert, maar dan uiteindelijk niks zou beslissen vooraleer de Kamers worden ontbonden (wellicht rond 15 april of kort na Pasen), dan vervalt het ontwerp. (Bron: website Het Belang van Limburg 11 maart 2014)

Genealogie in een veranderende samenleving

Wat het ook wordt, genealogen en familiekundigen hebben de voorbije eeuwen ruimschoots bewezen dat ze op een wetenschappelijk verantwoorde manier met bronnen, documenten en interpretatieproblemen kunnen omgaan. Een factor onzekerheid zal er in het onderzoek altijd wel zijn. Maar de genealogen en familiekundigen van de komende generaties zullen ongetwijfeld creatief omgaan met de veranderingen die zich in elke samenleving nu eenmaal voordoen. Dit vormt immers het doel van hun onderzoek: het leven van hun voorouders in kaart brengen, wie ze waren, waar ze woonden, wat ze deden. Om zo het unieke van de familiegeschiedenis te verbinden met de historische ontwikkelingen van de ‘grote’ geschiedenis die door een hele generatie werden beleefd.